تلاش برای چشاندن شیرینی قند پارسی به نوجوانان
محسن محمدی
با وجودی که بخش قابل‌توجهی از جمعیت کشور را نوجوانان تشکیل می‌دهند، این رده سنی اما همواره مغفول واقع شده و آنچنان که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است. به نظر می‌رسد نوجوان در برزخ میان کودکی و جوانی گرفتار آمده و به نوعی به دست فراموشی سپرده شده است. از همین‌رو، چه در مباحث جامعه‌شناسی و چه در موضوعات رسانه‌ای، بیشتر از کودکان و جوانان سخن به میان آمده است تا نوجوانان. شاید همین غفلت تاریخی و نیاز مبرم و آنی، سبب‌ساز راه‌اندازی شبکه امید به عنوان رسانه تخصصی نوجوانان در تلویزیون بوده است. این در حالی است که کودکان و جوانان از سال‌ها پیش‌تر دارای شبکه‌های اختصاصی خود در رسانه ملی بودند.
از سوی دیگر، زبان و ادبیات فارسی هم در یکی دو دهه اخیر دچار مظلومیت و مهجوریت بوده است و دست‌کم در میان نسل‌های جدید آن رونق و بازار گذشته را ندارد. برای مثال، تعداد اشعاری که نوجوانان دهه شصتی و حتی هفتادی از حفظ بودند، قابل قیاس با یک نوجوان دهه نودی نیست و نوجوان امروزی، متأثر از رسانه‌های جدید ماهواره‌ای و به ویژه مجازی، از ادبیات فارسی فاصله گرفته است. مشاهده غلط‌های املایی و نگارشی فراوان که در مکاتبات امروزی و به ویژه در میان کودکان و نوجوانان به کرات قابل مشاهده است، نشانه دیگری می‌تواند باشد از بیگانگی این رده‌های سنی با زبان و ادبیات فارسی. به احتمال زیاد این دو نیاز، یکی پرداخت ویژه به نوجوانان و برنامه‌سازی برای آنها و دیگری، لزوم آشنایی بیشتر و مؤانست‌شان با زبان و ادبیات فارسی، محملی بوده است برای تولید مسابقه «دونقطه» که شب‌های آخر هفته از شبکه ۲ سیما پخش می‌شود. این مسابقه که کاری از گروه اجتماعی- اقتصادی شبکه ۲ است، چهارشنبه تا جمعه هر هفته حوالی ساعت ۲۳ با اجرای نیما کرمی روی آنتن می‌رود و در آن نوجوانان پسر و دختر در قالب دو گروه و دسته، به رقابت می‌پردازند و میزان اطلاع و دانش خود را از زبان و ادبیات فارسی، کلمات، واژگان، مفاهیم، متون و اشعار برآمده از آن محک می‌زنند. به تعبیر بهتر، اتاق فکر و سازندگان برنامه دونقطه کوشید‌ه‌اند تا با یک، تیر دو نشان بزنند؛ هم مسابقه‌ای را تدارک ببینند برای سرگرم کردن مخاطب و هم داده‌ها و اطلاعاتی را در اختیارش قرار دهند و بالطبع بر بار ادبی‌اش بیفزایند و البته تشویق و ترغیبش کنند به آشنایی و مجالست هرچه بیشتر با متون کهن و نوین فارسی.
سازندگان مسابقه دونقطه هدف خود را از تولید این برنامه چنین اعلام کرده‌اند: «این برنامه به منظور ایجاد هیجان، شور و نشاط میان نوجوانان در قالبی متفاوت از سایر مسابقاتی که تاکنون در حوزه ادبیات و زبان فارسی پخش شده و روی آنتن می‌رود. دونقطه رقابتی بین ۳۲ گروه دختران و ۳۲ گروه پسران از سراسر کشور است و سعی دارد تا با روشی جذاب زمینه یادگیری مفاهیم زبان و ادبیات فارسی را برای مخاطبان تلویزیون فراهم کند.»
هجمه فرهنگی غیرقابل انکاری که در چند دهه اخیر علیه کشور شکل گرفته است، به طور قطع شامل زبان و ادبیات فارسی هم می‌شود؛ نشانه‌اش هم، سیل واژگان عجیب و ناترازی که وارد گفتمان روزمره ایرانیان شده است. اگر قرار بر مقابله با این هجمه و خنثی کردن آثار سوء و تبعاتش باشد، چه بهتر در قالبی جذاب و متناسب با جامعه مخاطبان هدفش عملیاتی شود. بی‌گفت‌وگو، مسابقه و هیجان و سرگرمی برآمده از آن یکی از قالب‌های جذاب برای هر رده سنی به ویژه نوجوانان می‌تواند باشد، که روحیه نوجوان با هیجان و بالارفتن آدرنالین عجین و همنشین است. مسابقه دونقطه در همین راستا کوشیده تا ضمن ایجاد هیجان و شور و نشاط در میان نوجوانان، آنها را تشویق به آموزش زبان فارسی و آشنایی با مفاخر ادبی ایران‌زمین کند. نیما کرمی هم به عنوان مجری‌ای که سبقه‌ای قابل اعتنا در اجرای برنامه‌های تلویزیونی دارد، کوشیده تا اجرائی جذاب و سرگرم‌کننده را ارائه دهد و عیار هیجان را در کار بالا ببرد.
یک نکته مهم؛ شرط برنامه‌سازی برای هر جامعه مخاطبان هدفی، شناخت و آشنایی کافی و لازم از سلایق، غدغه‌ها، دیدگاه‌ها، نیازها و علایق آنهاست. الزام اول برنامه‌سازی برای نوجوانان و به ویژه نوجوان امروزی نیز آگاهی کامل از روحیات و خواسته‌های اوست. به یقین نوجوانی که در سال ۱۴۰۴ زندگی می‌کند از زمین تا آسمان با نوجوانان دهه گذشته متفاوت است و گزینه‌های زیادی را برای انتخاب و تماشا در اختیار دارد که همین مسئله، برنامه‌سازی برای نوجوانان امروزی را به کاری دشوار و خطیر تبدیل کرده است. طبیعی است که با ساختار مسابقه‌های دهه شصتی نمی‌توان نوجوان عصر ماهواره و فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را جذب کرد.
زبان و ادبیات فارسی بخش اصلی، مهم و جدانشدنی از فرهنگ ایرانیان را تشکیل می‌دهد و بزرگان ادبی، شعرا و نویسندگان جزو مفاخر فرهنگی کشور به‌شمار می‌روند. همه رسانه‌ها از نوع دیداری و شنیداری گرفته تا مکتوب و دیجیتال و مجازی می‌توانند به نوبه خود نقشی را در احیا و تقویت زبان و ادبیات فارسی ایفا کنند و سهمی در آشنایی کودکان و نوجوانان ایران‌زمین با فرهنگ غنی و مایه مباهات سرزمین خود داشته باشند. در این میان، رسانه ملی از جایگاه ویژه، ممتاز و غیرقابل کتمانی برخوردار است.